PRZEJAŻDŻKA PO GODZINACH: MONTE OLYMPIA

Ależ tym razem będzie tematów!! Aż sam nie wiem, od czego zacząć. No bo tak: była przejażdżka przedwojennym samochodem, który odegrał ważną rolę w historii – samo to wystarczyłoby na normalny artykuł, ale jest dopiero początkiem, bo trzeba jeszcze wspomnieć o specyficznych akcjach promocyjnych (po części związanych z najmroczniejszymi aspektami historii Niemiec i Europy), o montażu w Polsce i innych krajach. Następnie o tym, że w 1939r. dwaj wielcy automobiliści, Tadeusz Marek i Witold Pajewski, wybrali się owym samochodem na Rallye Monte Carlo zdobywając 5 miejsce w klasie i 32 w generalce – w dodatku z kompletem punktów za Zlot Gwiaździsty, czego nie dokonał nikt inny w całej stawce.

A przede wszystkim o tym, że na piękną przygodę zaprosili mnie przedstawiciele Śniadanie & Gablota – Sławomir Poros Junior i Sławomir Poros Senior. Starszy z panów Sławomirów całe życie zajmuje się zabytkowymi samochodami, zaś młodszy – współtworzy projekty Śniadanie & Gablota (spotkania miłośników motoryzacji w różnych miastach Polski) oraz prowadzi bloga Tejsted.pl (gdzie wydobywa na światło dzienne nieznane epizody z XX-wiecznej historii Polski, polskiej kultury i motoryzacji, a przede wszystkim swego rodzinnego miasta Łodzi). Obie internetowe strony serdecznie polecam, a teraz przechodzę do kolejnych tematów, bo sami widzicie, że one mają prawo nie pomieścić się w głowie, a co dopiero w jednym blogowym wpisie.

Chyba jeszcze nie powiedziałem: samochód, o którym mowa, to Opel Olympia z 1939r. Oryginalny, z fabrycznym w większości lakierem i odtworzonymi tablicami rejestracyjnymi Marka i Pajewskiego. Ależ wspaniałość!!

Foto: Sławek Poros

***

Opel Olympia to samochód niemiecki, choć produkowany przez General Motors, które w 1929r. wykupiło firmę braci Opel. Został przedstawiony w lutym 1935r. i nazwany od zaplanowanych na lato 1936r. berlińskich Igrzysk Olimpijskich, do czego wrócimy za moment. Chodziło o nowoczesny model kompaktowy, z samonośną karoserią powstającą przez spawanie i zgrzewanie stalowych wytłoczek, zupełnie jak dziś. Jej produkcją zajmował się najlepiej wyposażony zakład nadwoziowy ówczesnej Europy, firmy Ambi Budd z Brandenburga, będącej filią amerykańskiej Budd Company.

Opel Olympia – inaczej niż np. Chrysler Airflow – był autentycznie samonośny, tzn. nie opierał się na zintegrowanej ramie, a na przestrzennym szkielecie podobnym do powojennych. Dzięki temu ważył tylko nieco ponad 830 kg. W razie wypadku struktura miała łamać się w przewidzianych przez konstruktorów miejscach – była więc prekursorem znanych dziś stref kontrolowanego zgniotu. W latach 30-tych nikt nie produkował niczego równie zaawansowanego.

Foto: materiał producenta

Dumne z zaawansowanej konstrukcji GM chętnie eksponowało specjalny egzemplarz ze szklanym poszyciem. A zauważyliście może wzmocnienia w drzwiach? Niektórzy producenci chwalili się nimi jako „nowością” jeszcze w latach 90-tych.

Foto: materiał producenta

Rozstaw osi 2.370 mm i wymiary 3.930 x 1.430 mm plasowały Olympię w klasie kompaktowej. Prócz dwudrzwiowej limuzyny…

Foto: materiał producenta

…w ofercie znalazła się cabriolimuzyna. Warto zwrócić uwagę na zintegrowane reflektory.

Foto: Berthold Werner

Zawieszenie przypominało Chevrolety Deluxe: z tyłu sztywna oś na resorach, z przodu niezależny układ Dubonneta – pracujący w oleju, więc podatny na wycieki, ale zapewniający dobry komfort. Hamulce były początkowo mechaniczne, silnik – dolnozaworowy, o pojemności 1,3 litra – osiągał 24 KM przy 3.300 obrotach i 70 Nm przy 1.600. Za pośrednictwem trzybiegowej skrzyni bez synchronizacji zapewniał maksymalną prędkość 95 km/h.

W 1937r. nastąpiła głęboka modernizacja: rozstaw osi wzrósł do 2.430 mm, gabaryty do 4.020 x 1.500 mm, pojawiły się hydrauliczne hamulce i półtoralitrowy górnozaworowiec rozwijający 37 KM przy 3.500 obrotów i 90 Nm przy 2.000 (na nim bazowała większość późniejszych konstrukcji Opla, aż do premiery Kadetta A z 1962r.). Skrzynia pozostała niesynchronizowana, ale zyskała czwarty bieg, a maksymalna prędkość wzrosła do 112 km/h. Reklamowy prospekt mówił nawet o możliwości długotrwałego utrzymywania setki, co miało wielkie znaczenie wobec szeroko zakrojonego planu budowy autostrad.

Opel Olympia ’37 nosił oznaczenie OL38. Łatwo odróżnić go po węższej i mniej pochylonej atrapie chłodnicy o półokrągłym kształcie. Wersja dwudrzwiowa kosztowała 2.675 RM, cabriolimuzyna – 2.750, a nowo wprowadzona czterodrzwiówka – 2.950. Podobnie zbudowany, lecz mniejszy i zubożony Kadett (ze starym, 1,3-litrowym dolniakiem i sztywną osią przednią) był do kupienia od 1.795 marek. Tłumaczy to euforię gawiedzi i panikę przemysłowców, które wybuchły, gdy Hitler obiecał pełnowartościowy „ludowy wóz” za marek 990.

Foto: materiał producenta

Dzięki popularnej Olympii Opel został liderem krajowego rynku, z aż 40-procentowym udziałem, i pierwszym niemieckim producentem wypuszczającym ponad 100 tys. aut rocznie. Był też największym eksporterem w całej niemieckiej gospodarce: w 1938r. głównymi rynkami zagranicznymi były Szwecja (7.200 samochodów), Dania (3.250), Polska (1.400), Argentyna (1.300) i Południowa Afryka (1.200). W kilku z tych państw działały montownie – dotyczy to również Polski, gdzie wszelkie produkty General Motors składała warszawska firma Lilpop, Rau & Loewenstein (ciekawostka: przed rozpoczęciem montażu w Warszawie do Polski sprowadzano Ople duńskie, ze względu na klientów pochodzenia żydowskiego, bojkotujących wszelkie produkty z III Rzeszy).

Reklama nagłaśniająca bezawaryjne przejechanie przez jednego z użytkowników Olympii aż 57 tys. km w ciągu jednego roku. Poniżej ogłasza się rozsławiona w książkach Witolda Rychtera firma Auto-Service Józefa Łepkowskiego – dealera wielu marek samochodów, w tym całego General Motors, zaś jedno i drugie obramowuje wymowny artykuł o milionach marek wydawanych przez Niemców na antypolską propagandę. Skan pochodzi z popołudniówki „Goniec Warszawski„.

Skan udostępnił Sławek Poros

Z kolei w gazecie „Republika” z 4 grudnia 1938r. reklamował się łódzki handlowiec nazwiskiem Edward Kummer, o którym Sławek pisał artykuły z wieloma zeskanowanymi dokumentami

Skan udostępnił Sławek Poros

Kolejne reklamy salonu Kummera, również z udziałem znanego rajdowca, Aleksandra Mazurka

Skan udostępnił Sławek Poros

Opel Kadett kosztował od 5.300 zł, Olympia od 6.100. Dla porównania: za Fiata 508 liczono od 5.400, za sześciocylindrowego Chevroleta Master Sedan – od 7.600, za jego wersję Deluxe – 10.100. Wszystkie te auta montowano w Polsce, co dawało nabywcom prawo odliczenia 20% ceny zakupu od podatku dochodowego. Poniżej – skany oryginalnych faktur z salonu Kummera.

Skan udostępnił Sławek Poros

Gwoli pełności obrazu dodam, że 2.675 RM oznaczało w Niemczech roczny zarobek robotnika, a 6.100 zł w Polsce – zarobek ponad pięcioletni (cen nominalnych nie da się niestety porównać, ponieważ ani złotówka ani Reichsmarka nie były w pełni wymienialne na wolnym rynku, obowiązywały ścisłe ograniczenia kwot wymiany i wywozu obu walut).

Do 1940r. powstało ponad 81 tys. Olympii pierwszej serii i 87 tys. drugiej. W 1947r. w Rüsselsheim, po usunięciu skutków bombardowań, wznowiono produkcję wersji OL38 z wahaczami poprzecznymi w miejscu delikatnego systemu Dubonneta, wypuszczając przez dwa lata dodatkowe 26 tys. egz.

Wojenne dzieje Opla to złożony temat. Mimo pozostawania amerykańską własnością zakłady w Rüsselsheim i Brandenburgu intensywnie zaopatrywały Wehrmacht (głównie w ciężarówki Opel Blitz), a prezes GM, Alfred Sloan, utrzymywał, że korporacje nie mają obowiązku zważać na polityków i animozje między nimi. Wiceprezes koncernu na Europę, James Mooney, utrzymywał bliskie stosunki z Hitlerem i dostawał nazistowskie ordery. Dopiero po ataku na Pearl Harbor amerykańskie kierownictwo opuściło Niemcy, a GM spisało niemieckie aktywa na straty, odpowiednio zmniejszając sobie podatek dochodowy – jednak po czterech latach odzyskało własność bez rozliczania tego z fiskusem. Co więcej, w 1951r. zażądało od Opla wypłaty 22,4 mln marek zaległych dywidend z lat 1942-45 – co było o tyle haniebne, że w czasie wojny niemieckie zakłady zatrudniały tysiące robotników przymusowych. Pierwsze wpłaty na rzecz fundacji wspierających ofiary III Rzeszy firma poczyniła dopiero w 2000r.

***

General Motors dysponowało największą w świecie machiną marketingową, hitlerowskie władze – najbardziej rozwiniętą propagandą. Nie powinny więc dziwić szeroko zakrojone kampanie, powiedzmy że informacyjne, dotyczące Olympii.

Zacznijmy od nazwy auta, w której chodziło oczywiście o berlińską olimpiadę. Zapewne nie wszyscy wiedzą, że piękną tradycję sztafety niosącą zapalony znicz z Olimpii wymyślili hitlerowcy, na potrzeby berlińskich igrzysk 1936r. Wyprawę do Grecji zorganizowała wtedy ekipa Opla, której towarzyszyli najlepsi niemieccy fotoreporterzy – Alfred Tritschler i Paul Wolff.

Wyprawę dokumentuje książka „Griechenland im Auto erlebt” („Grecja poznawana w samochodzie”), której egzemplarz posiada Sławek

Foto: praca własna

Ceremonia zapalania olimpijskiego ognia miała w zamyśle odwoływać się do greckiego antyku, jednak w praktyce na pierwszy rzut oka widać, że chodzi o odmienny od Greków naród i bardzo odmienną ideologię