VENI, VIDI: BEZ KOMPLEKSÓW, cz. I

 

Japonia jest owiana mitami. To zupełnie normalne, bo to kraj daleki, skrajnie odmienny i rzadko przez nas odwiedzany. Oczywiście, przez to pociąga bardziej.

Japońskie wakacje trafiliśmy przypadkiem. W ostatnim roku aż trzy kolejne wycieczki zostały nam odwołane z braku chętnych – rzekomo, bo media donoszą, że biura podróży nagminnie reklamują wyjazdy, których wcale nie mają zamiaru organizować (żeby obracać zaliczkami klientów, a potem przekabacić ich na inny kierunek, ewentualnie oddać pieniądze bez odsetek). Dlatego szukaliśmy tylko potwierdzonych wyjazdów, a takich najwięcej było do Japonii.

Skąd taka popularność? Japonia ostatnio ogromnie potaniała. Sam nie dowierzałem czytając o „polskim poziomie cen”, to jednak szczera prawda. Szokująca, ale prawda.

W początkach III RP prezydent Wałęsa chciał „budować drugą Japonię”. Wtedy wszyscy się z tego śmiali, tymczasem w wielu kwestiach już się udało. Oczywiście nie we wszystkich, ale jedno chciałbym podkreślić: wobec Japonii nie musimy czuć żadnych kompleksów.

***

Japońskie lato nie jest przyjemne: w czerwcu i lipcu trwa pora deszczowa, w sierpniu już nie, ale zostaje wilgotność 80% przy 32-35ºC. To niektórych dziwi, choć nie powinno, bo Wyspy Japońskie leżą w strefie monsunowej, od równoleżnika 45 do 26 – jak pomiędzy Wenecją i Dubajem.

Cudem trafiliśmy w okienko pomiędzy tajfunami. Jeden uderzył w wyspę Honsiu 15 sierpnia, kiedy mieliśmy przylatywać, drugi – 27-mego, dzień po wylocie. Przez ten pierwszy zamknęli tokijskie lotnisko i odwołali nasz lot, o czym dowiedzieliśmy się w czasie przesiadki w Dubaju. Polecieliśmy 16h później – co szczęśliwie nie zepsuło wycieczki, bo szejkowie dali nam pokój ze śniadaniem, który zastąpił stracony nocleg w Tokio. Zamiast wieczorem, wylądowaliśmy rano – ale wyspani, więc od razu zaczęliśmy program.

Uważam, że największym (poza Internetem) cudem naszych czasów jest łatwość podróżowania: poniższa trasa przez największy kontynent świata, ponad najgorętszymi pustyniami i najwyższymi górami, oznacza dziś dziewięć godzin snu, albo oglądnięcie kilku pozycji klasyki kina i dwa serwowane posiłki. To jest coś niesamowitego.

 

Po drodze podziwialiśmy flotyllę tankowców w cieśninie Ormuz (płynie tędy ponad 20% globalnego wydobycia ropy naftowej!!)…

 

…zmierzch nad ośmiotysięcznikami Karakorum…

 

…a chwilę później – wschód słońca nad Krajem Wschodzącego Słońca.

 

***

Pierwszym skojarzeniem z Japonią jest obca i niezrozumiała kultura. To się akurat potwierdziło: z tubylcem rozmawia się jak z kosmitą.

Japońska kultura opiera się na hierarchii. Tamtejszy język nie odmienia słów (nie zna nawet liczby mnogiej rzeczowników), ale zaimki osobowe – nawet zaimek „ja” – uzależnia od pozycji rozmówców. Bez właściwego umiejscowienia stron na drabinie społecznej nie da się sklecić najprostszego zdania!! Wszechobecne są rytuały i procedury: wiemy, że Japończycy się wszystkim kłaniają, ale… właśnie wcale nie wszystkim. Np. ukłony sprzedawców czy kelnerów należy zignorować, bo oni są w pracy i dostają pensje. Niegrzecznie, prawda? Dla Japończyków wręcz przeciwnie: oni nawet napiwków nie dają, bo uważają je za obrazę (sugestię, że ktoś nie będzie uczciwie pracował bez dodatkowego przekupstwa).

Miejscowi wiedzą, że są specyficzni – oni wręcz chlubią się, że wytworzyli „najbardziej złożoną kulturę świata” (podobnież my chełpimy się rzekomo najtrudniejszym językiem – oczywiście jedno i drugie to bzdura, bo nie ma języków i kultur „trudnych” i „łatwych”, a jedynie bardziej lub mniej odmienne od tych, które już znamy). Przyjezdnym wybaczają gafy, jednak złamanie rytuału zawiesza im system. Gdy np. mężczyzna pierwszy ukłoni się kobiecie, ona zwyczajnie głupieje: z jednej strony odkłonienie się jest obowiązkiem, z drugiej – poświadczyłoby jej wyższość, czyli, w myśl japońskiej kultury, nieprawdę. Wyświetla się więc niebieski ekran.

Japończycy nie potrafią improwizować. Procedury nie przewidują wyjątków. Nocleg w Tokio straciliśmy, ale mieliśmy nadzieję załapać się choć na śniadanie: w tym celu musieliśmy zdążyć przed 10.00h, bo zatelefonowanie, by obsługa poczekała, nie wchodziło w grę. To nic, że szalał tajfun – plan to plan, opcja zmiany nie istnieje. Na szczęście na jadalnię wpadliśmy o 9:50h.

Pewien mój kolega-obieżyświat mawiał, że Japończycy to największe ofermy świata – właśnie dlatego, że bez przećwiczonego planu głupieją. Procedury mają na wszystko, z trzęsieniem ziemi i tsunami włącznie, gdy jednak jakiś detal złamie protokół – np. facet ukłoni się obcej kobiecie – wybucha popłoch i paraliż.

A protokół złamać nietrudno. W Japonii uśmiech nie oznacza życzliwości, a zakłopotanie. Kontakt wzrokowy z nieznajomym – nawet przy powitaniu!! – jest grubym nietaktem, jak u nas bezczelne gapienie się w damski dekolt. Przedmioty podaje się dwiema rękami – podanie jedną oznacza lekceważenie (spróbujcie o tym pamiętać, wyciągając z portfela pojedynczą monetę). Do obcokrajowców nikt za to nie strzela, ale niesmak pozostaje: wyobraźcie sobie, że do Was ktoś mówi obrócony tyłem, albo pcha się w kolejce. Zastanawiacie się, czy w jego kraju to norma, czy raczej z mety uznajecie za chama? Gdy nasz przyjazny gest jest dla rozmówcy obelgą i vice versa, komunikacja nie jest ani prosta ani przyjemna, nawet przy najlepszych chęciach. Sprawy nie ułatwia bariera językowa: niewielu Japończyków zna angielski, a jeszcze mniej go używa – bo oni, żeby coś robić publicznie, muszą umieć to perfekcyjnie. Kto umie tylko na trójkę z plusem, nie będzie nawet próbował – straciłby twarz, a to najokropniejsze upokorzenie. Dlatego możemy zapomnieć np. o rozpytywaniu o drogę. Chyba że spotkamy anglojęzycznego korpo-ludka – jednakże, wbrew stereotypom, w Japonii korpo-ludków (zwanych sarari-men, od angielskiego salary) jest nie więcej niż w Polsce.

Azjata niczego nie powie wprost. Niczego nie możemy być pewni. Pilot opowiadał nam, że kiedyś, po skończonym objeździe, mimochodem wspomniał lokalnej przewodniczce, że w autokarze zostawił firmową maskotkę i będzie sobie musiał załatwić drugą. Przewodniczka bez pytania zadzwoniła do kierowcy, który wrócił na miejsce, wszyscy się sobie ukłonili i rozeszli. Niestety, nazajutrz do pilota zadzwoniła szefowa, że japońskie biuro napisało czterostronicową skargę na jego „nieprofesjonalne zachowanie” i zawracanie głowy po godzinach – a on przecież o nic nikogo nie prosił!! Szefowa nie miała pretensji, bo zna Japończyków, ale zaleciła wzmóc uwagę, bo sama musiała wysmażyć podobny, czterostronicowy elaborat ze stukrotnymi przeprosinami.

Istnieją oczywiście wyjątki: nasza lokalna przewodniczka płynnie mówiła po angielsku i zachowywała się europejsko, a raz, pod świątynią w Tokio, starszy tubylec zaczepił nas (!!) pytając skąd jesteśmy. Następnie zadał kilka podstawowych pytań PO POLSKU i bezbłędnie zaśpiewał „Szła dzieweczka„!! Wyjaśnił potem, że uczy się wielu języków i specjalnie przychodzi w turystyczne miejsca, żeby sobie poćwiczyć. Ale to przypadek absolutnie wyjątkowy i wybitnie „niejapoński”.

***

Tokio to gigantyczna metropolia: aglomerację położoną na jedynym w Japonii kawałku płaskiego terenu zamieszkuje prawie 38 milionów ludzi, czyli 6.500/km².

Wielką niespodzianką jest brak ulicznych korków. To oczywiście zasługa sprawnego transportu publicznego, ale też wydajnego systemu arterii na estakadach. To się nazywa „transport zrównoważony”: możliwości jest wiele i niczego się nie zakazuje, a jedynie rozwija alternatywy.

Pociągi śmigają górą i dołem, auta zresztą również. Ruch płynie powoli, ale płynnie i zaskakująco cicho – dzięki energochłonnym, antysejsmicznym drogom tłumiącym przy okazji hałas i hybrydowemu napędowi większości pojazdów. Elektryków bateryjnych jest bardzo mało, osobowych diesli praktycznie brak. 

 

Dzielnice łączą napowietrzne ekspresówki (to akurat Osaka)

 

Ruch indywidualny ograniczają nie zakazy, a raczej deficyt parkingów. Stąd wielki udział taksówek i oczywiście kei-carów, nieprawda jednak, że Japończycy nie jeżdżą większymi autami – różnorodność jest wielka, co zobaczycie na zdjęciach. SUVów mniej niż u nas, sporo za to dużych vanów i klasycznych limuzyn. To jednak luksus: Japończyk, by kupić samochód, musi posiadać prywatne miejsce parkingowe, urzędowo zmierzone jako mieszczące dany model. Braknie centymetra – sorry, kup sobie mniejsze. Procedura jest święta.

Ktoś ledwie pomieści kei-cara…

 

…a inny ma więcej miejsca.

 

Gdzieniegdzie zmieści się i duży i mały…

 

…a na blokowiskach stawiają regały z windami.

 

 

Blokowisk, przypominających późny PRL, jest w Japonii dużo, tyle że ciaśniejszych: za standard dla rodziny 2+2 uchodzi 30-40 m², bo w metropoliach metr kosztuje nawet 10.000 USD!!

 

Na wsi za jeden metr tokijskiego apartamentu kupimy stumetrowy domek z ogrodem, tyle że tam nie ma pracy. Dlatego, paradoksalnie, w jednym z ciaśniejszych krajów świata stoi aż 9 mln pustych domów.

***

Historia Japonii liczy 25 wieków, jednak autentycznych zabytków jest mało – za sprawą sił natury (80 czynnych wulkanów, 3.000 wstrząsów sejsmicznych rocznie), ale częściowo też wojen, a zwłaszcza tej ostatniej. Na dwa miasta spadły bomby atomowe, na resztę – tysiące ton bomb zapalających, podczas gdy najpowszechniejszym budulcem było drewno. Wiele zabytków odbudowano, jednak japońskie miasta nie miewają wielowiekowych centrów – przypominają raczej metropolie amerykańskie, z wieloma równorzędnymi dzielnicami zróżnicowanymi funkcjonalnie i w przytłaczającej większości nowoczesnymi.

Tokijski ratusz pochodzi z 1990r. Przez kilka lat był najwyższym budynkiem Japonii (242 metry).

 

Wieczorami na fasadzie wyświetlają animacje z Godzillą i innymi bajerami. Turyści to lubią, tokijczycy niekoniecznie – bo aparatura kosztowała miasto 40 mln dolarów, a pokazy nie są biletowane.

 

Płatny jest za to wyjazd na taras z zapierającą dech w piersiach panoramą. „Otake Japonie” walczył nasz niegdysiejszy prezydent (cytat).

 

Za prezydentury Wałęsy Japonia symbolizowała nowoczesność i perfekcję w każdym calu, tyle że odtąd przeżywa nieprzerwaną stagnację. Poza tym efektownie wygląda głównie biznesowa dzielnica Nishishinjuku. Już kilkaset metrów dalej zaczyna się „rozrywkowa” Shinjuku-ko, robiąca zgoła inne wrażenie.

Uliczki tak wąskie, że trudno przejść…

 

…duszne bary ledwie mieszczące krzesła…

 

…ponure zaułki…

 

…pokoje wynajmowane na godziny (nierzadko przez małżeństwa, z braku warunków lokalowych)…

 

…czy jaskinie hazardu: oficjalnie nielegalnego, ale występującego otwarcie. Samą grę pachinko (na zdjęciu) nałogowo uprawia aż 10% Japończyków, z czego 1/3 zapożycza się na żetony.

 

Takie dzielnice występują wszędzie, ale tylko w Japonii są całkowicie bezpieczne dla postronnych. Gracze pachinko, klienci agencji towarzyskich i innych domen mafii jak najbardziej ryzykują (np. bezprawnym wyczyszczeniem karty kredytowej), ale na własne życzenie. Natomiast reszta, z grupami turystycznymi włącznie, chodzi i fotografuje bez przeszkód. Odreagowujący stresy sarari-men po intensywnej nocy zasypiają wprost na chodnikach – a rano budzą się z nienaruszonym portfelem i telefonem, by iść wprost do biura (niektórzy odsypiają w tzw. hotelach kapsułkowych – przypominających rząd szuflad z pościelą, ale niedrogich i korzystnie położonych w pobliżu biurowców). Całkowite bezpieczeństwo to jedna z fajniejszych cech Japonii: 38-milionowa aglomeracja Tokio generuje podobną liczbę przestępstw jak STUKROTNIE mniejszy Lublin, który też przecież szczególnie niebezpieczny nie jest.

Taksówkarze mają tu złoty interes

 

Jak szemrane rozrywki mają się do japońskiej „porządności”? Otóż dla Japończyka życie jest nieustannym pasmem obowiązków – wobec pracodawcy, rodziny, państwa. Gdy jednak obowiązek zostanie spełniony – hulaj dusza. Mężowie masowo odwiedzają kasyna i agencje towarzyskie, przy cichej aprobacie żon – bo jeśli facet przynosi wypłatę, nie zaniedbuje domu i nie odchodzi do innej kobiety, przygodny, mechaniczny seks nie różni się od wyjścia na piwo. Japonia to naprawdę inny świat.

Swoje lokale mają też panie

 

Wieżowiec firmy Toho, która stworzyła Godzillę. Filmowy potwór powstał w 1954r. jako obejście amerykańskiej cenzury – narodził się z mutacji popromiennej, a to, po Hiroszimie i Nagasaki, było tematem tabu.

 

Hit ostatnich miesięcy – holograficzna reklama z kotem zdającym się wyskakiwać z ekranu

 

Pobliski dworzec Shinjuku obsługuje do 3 mln pasażerów na dobę (światowy rekord) i posiada aż 200 wyjść (również prywatnych, wprost do biurowców). Następny przystanek, Shibuya, szczyci się z kolei najruchliwszym przejściem dla pieszych.

Chyba nigdzie indziej w świecie zwykłe przejście dla pieszych nie uchodzi za turystyczną atrakcję, z własnym tarasem widokowym w pobliskiej galerii handlowej

 

Obok stoi pomnik psa Hachiko, który codziennie witał swego pana wracającego pociągiem z pracy. Pewnego dnia pan nagle zmarł – a pies wciąż przychodził, aż do swej śmierci, karmiony przez rozpoznających go kolejarzy. Hachiko urósł do rangi symbolu bezgranicznej japońskiej lojalności, choć wyjątkiem nie jest – w Krakowie, pod samym Wawelem, mamy podobny pomnik psa Dżoka, z identyczną historią.

 

W tłumie znajdujemy specyficzne formy bezpośredniego marketingu…

 

…a czasem też ciekawe pojazdy.

 

Ogólnie klasyków jeździ mało: Japończycy auta szybko sprzedają i wysyłają za granicę (głównie do Rosji, Tajlandii, Birmy). To nieprawda, że starociami jeździć nie wolno albo że płaci się wyższy podatek, nie ma natomiast technicznej kultury ich naprawiania. Również dlatego, że takich napraw nie da się opisać jasnymi procedurami.

Tokijski pałac cesarza ogląda się tylko zza murów – to wciąż świętość, mimo że od 1945r. cesarz nie odbiera już boskiej czci i nie odgrywa żadnej roli politycznej.

Kompleks pałacowy Kokyo został poważnie zniszczony amerykańskimi nalotami. Odbudowano go w latach 60-tych.

 

Dużą część pałacowych ogrodów zajęły po wojnie biurowce. Największy obszar wykupiła firma Mitsubishi, która naonczas miała relatywnie najwięcej pieniędzy.

 

W jednym z nielicznych ocalałych gmachów przedwojennych urzędował generał McArthur, głównodowodzący amerykańskich wojsk okupacyjnych. Obecność amerykańskiej armii budziła do niedawna protesty Japończyków – które jednak dziwnym trafem ucichły w lutym 2022r.

 

Najwyższą budowlą miasta jest Tokyo Skytree – ukończona w 2012r. wieża telewizyjna mierząca 634 metry i zdolna ponoć wytrzymać wstrząsy o sile 8 stopni w skali Richtera.

 

Jeśli chodzi o świat tradycji, w Tokio widzieliśmy dwie świątynie dwóch głównych japońskich religii: szintoistyczną Meiji-jingū i buddyjską Sensō-ji.

Do obu wyznań przyznaje się po około 2/3 Japończyków. To nie jest sprzeczność: znane nam tzw. religie abrahamowe – chrześcijaństwo, judaizm i islam – są „zazdrosne”, tzn. zabraniają czczenia „cudzych bogów”, tymczasem Azjaci – podobnie jak starożytni poganie europejscy – nie znają I Przykazania Dekalogu i odwiedzają różne świątynie. W Japonii utarło się, że szintoizm patronuje „życiu” (narodzinom, ślubom, itp.), zaś buddyzm – sprawom wiecznym (przede wszystkim pogrzebom).

O szintoizmie pisałem już TUTAJ. To rdzennie japoński, starożytny kult politeistyczny z rozbudowaną mitologią, elementami szamanizmu i animizmu (np. uznający kamienie za siedziby opiekuńczych duchów kami – dlatego historycznie Japończycy rzadko budowali z kamienia, by nie „uwięzić” dobrego ducha). Shintō podkreśla poszanowanie harmonii świata i wywodzi cesarską dynastię od bogów, jednak – jak większość starożytnych politeizmów – nie wytworzyło rozwiniętego systemu etyczno-filozoficznego. Tę lukę wypełnił importowany buddyzm, który od ponad tysiąclecia stapia się z rodzimymi wierzeniami.

Szintoistyczna świątynia Meiji-jingū jest poświęcona cesarzowi Mutsushito (panowanie 1868-1912, pośmiertne imię Meiji – bo po śmierci japońskiego cesarza nie wymawia się jego doczesnego imienia, tylko wybraną przezeń nazwę okresu panowania). Przeniósł on stolicę do Tokio, obalił władzę szogunów i zmodernizował kraj na wzór zachodni, zapoczątkowując żywiołowy rozwój.

Świątynie shintō – zwane też chramami – najłatwiej rozpoznać po charakterystycznych bramach tori, oddzielających przestrzeń świętą od zewnętrznej (Japończycy przechodzą pod nimi przy filarze, nigdy środkiem). Każda tori jest unikatowa, choć można wyróżnić style chronologiczne i regionalne, jak w naszych kościołach. Tutaj, z uwagi na funkcję miejsca, na bramie widnieją cesarskie złote chryzantemy. Drogę od bramy do właściwej świątyni oświetlają stylowe latarnie.

 

Przed modlitwą szintoiści obmywają się wodą

 

W samym gmachu fotografować nie wolno, wejść może jednak każdy, również gaijin (obcy rasy nieżółtej, czyli najgorszy barbarzyńca). Japończycy – bo nie-Japończyk nie może zostać szintoistą – stają przed ołtarzem, wrzucają do skarbonki monetę, dwukrotnie klaszczą dłońmi i w ciszy przekazują bóstwom swą sprawę. Trwa to dosłownie sekundy, bo w kolejce czekają następni.

 

Może zauważyliście, ile w Meiji-jingū przestrzeni. Mimo że kompleks zbudowano w 1915r. w środku Tokio, znalazło się miejsce do posadzenia 70-hektarowego lasu. Są też spore parkingi.

Jedyna Mitsuoka, jaką widziałem

 

Więcej zdjęć zrobiliśmy w innych chramach – np. w niedalekiej Kamakurze

 

Sfotografowaliśmy między innymi ołtarz (nie pytajcie, czy legalnie)…

 

…i zbiór tzw. mikoshi, czyli lektyk do rytualnego przenoszenia duchów kami.

 

Do rytuałów szintoiści potrzebują sake (tak jak chrześcijanie mszalnego wina, a andyjscy szamani koki). Alkoholu dostarczają bezpłatnie producenci, w zamian za takie reklamy.

 

Brama tori na głównej ulicy Kamakury, przed typowo japońskim, wielokierunkowym przejściem dla pieszych (piesi mają osobną fazę świateł, wspólną dla wszystkich kierunków – nie trzeba więc czekać dwa razy)

 

I jeszcze piękny przykład języka Engrish – angielszczyzny w wykonaniu Japończyków (tutaj – zabawnie archaizowany)

 

Tu, w ramach dygresji, przykład nowocześniejszy, ze sklepu optyka

 

Świątynie buddyjskie nie mają bram tori, tylko bramy większe, z dwoma posągami strażników symbolizujących Początek i Koniec. Główną aleję też oświetlają latarnie, a wierni piszą prośby na kartkach lub małych deseczkach. Na miejscu działają mnisi – to ważne, bo szintoizm nie zna klasztorów ani zawodowej kasty kapłańskiej. Najistotniejsza jest jednak istota buddyzmu jako kompleksowego systemu filozoficznego, nauczającego moralności i osiągania szczęścia. To właśnie odróżnia rozwinięte religie (np. chrześcijaństwo, islam czy buddyzm) od pierwotnych wierzeń typu szintoizm, szamanizm czy mitologia grecka – które nie zajmują się etyką i również dlatego zostały z czasem wyparte.

Główna buddyjska świątynia Tokio nazywa się Sensō-ji i jest tradycyjnym miejscem żegnania starego roku (Japończykom buddyzm kojarzy się z wszelkim końcem).

Do Sensō-ji prowadzi aleja handlowo-gastronomiczna

 

Główna brama

 

Jest i pagoda, czyli charakterystyczny budynek mieszczący różne świętości (np. relikwie ważnych postaci). Pagody mają nieparzystą liczbę „pięter” (5, 7 lub 9), ale to piętra pozorne, bo podłoga jest jedna, na poziomie gruntu.

 

Brama ze strażnikami Początku i Końca świątyni w Hase, również pod Tokio

 

Na dziedzińcu siedzi 13-metrowy posąg medytującego Buddy – z brązu, ale fałszowanego żelazem, bo pochodzącego z przetopionych monet chińskich, które tamtejsi cesarze regularnie psuli (psucie pieniądza – czyli okradanie przez władzę całego społeczeństwa – występuje w każdej epoce i każdym kraju z każdego kręgu kulturowego).

 

Karteczki z prośbami

 

Zbiór świętych ksiąg na rodzaju kieratu – jego obracanie jest formą modlitwy

 

Kolejny medytujący Budda

 

Mini-świątynka w jaskini

 

Medytacji sprzyja kontakt z naturą

 

Podobnie jak u nas, na modlitwy wzywa dzwon

 

Kończąc tematy religijne dodam, że chrześcijańscy misjonarze nie znaleźli w Japonii posłuchu, bo kultura całkowicie oparta na hierarchizacji ludzi nie zaakceptowała idei równości wobec śmierci i Boga: równoczesny sąd nad cesarzem i parobkiem, przed tą samą instancją, według tych samych przykazań – to dla Azjatów bluźnierstwo. Zaiste, demokracja i egalitaryzm naszej cywilizacji są czymś głębszym i bardziej wyjątkowym niż nieraz myślimy.

***

Po okolicy jeździliśmy lokalnymi pociągami. Które – nie uwierzycie – niewiele różnią się od pociągów polskich.

Wszyscy kojarzą superszybkie Shinkanseny, które prawie całkiem wyparły krajowe połączenia lotnicze, ale trasy lokalne obsługuje sprzęt czasem 50-letni. To czysty pragmatyzm – jeśli działa, niech jeździ. To jak – mamy się czego wstydzić?

 

Wagon zatrzymuje się z centymetrową dokładnością. Wsiadający czekają w oznaczonych kolejkach, zostawiając pośrodku miejsce dla wysiadających (ten schemat łamią czasami wyłącznie gaijin). Żółta linia wzdłuż torów to granica bezpieczeństwa, a prostopadła, z rowkami, służy niewidomym jako prowadnica białej laski.

 

Ten patent jest wszechobecny również na chodnikach, a nawet w centrach handlowych

 

Mitycznych pracowników dopychających pasażerów kolanem nie widzieliśmy nigdzie, nawet o 8:00 na stacji Shinjuku. Być może kiedyś działali, ale dziś, po 30 latach marazmu, Japonia bardzo zwolniła tempo.

 

Na ekranie można zrozumieć tylko numery stacji, więc lepiej je znać. Poza tym nieprawda, że wszystkie japońskie pociągi jeżdżą punktualnie: ekspresy Shinkansen owszem, ale te lokalne – najróżniej, zupełnie jak u nas. Tak że znów bez kompleksów.

 

Numery znajdziemy na kolejowej mapie aglomeracji

 

Ekspresy Shinkansen wyglądają lepiej – czasem znajdziemy nawet tablice informacyjne po angielsku

 

Tu wyznaczone kolejki prowadzą do automatycznych bramek. Porządek imponuje, ale każdy kij ma dwa końce – bo gdy linii i strzałek zabraknie, Japończyk naprawdę może nie zdołać wsiąść do pociągu (zwłaszcza że postój trwa dosłownie sekundy, więc trzeba się orientować).

 

Shinkanseny osiągają do 320 km/h, ale na większości tras nie przekraczają 260 (w górach nawet 130). Spóźnień faktycznie nie notują – chyba że ktoś skoczy na tory, co niestety się zdarza. 

 

O problemie samobójstw w Japonii pisze się dużo (zwykle w kontekście „patologii cywilizacyjnych”, mimo że w tym tragicznym rankingu prowadzą kraje afrykańskie i poradzieckie, a Japonia zajmuje dopiero 49 miejsce). Władze próbują przeciwdziałać obciążając rodziny samobójców gigantycznymi kosztami akcji i spóźnień – co bywa skuteczne, bo u Japończyków zakaz kłopotania bliźnich bywa silniejszy od najgłębszej depresji (oczywiście nie zawsze).

***

Z Tokio pojechaliśmy pod Fuji – najwyższą górę Japonii (3.776 m n.p.m.). To czynny wulkan, czczony przez szintoistów i popularny wśród turystów (wspinaczka nie jest trudna, ale długa i męcząca, również przez niedobór tlenu).

Według rozpowszechnionego poglądu Japończycy zwą szczyt „panem Fuji” (Fuji-san). To nieporozumienie: znak kanji oznaczający „górę” można czytać po japońsku (-yama) lub chińsku (-shan). Stąd alternatywne nazwy, bez związku z honoryfikatywnym przyrostkiem –san (Japończycy często czytają kanji po chińsku – to brzmi bardziej uczenie, jak dla nas słowa łacińskie, np. „kreowanie” zamiast „tworzenia”, albo „wizualny” zamiast „wzrokowy”).

Samochody wjeżdżają na 2.305 metrów, skąd rozpościera się wspaniała panorama. Tzn. teoretycznie, bo my trafiliśmy na niskie chmury, więc widzieliśmy – o, tyle…

 

Z pobliskiej doliny Ōwaku-dani widok był odrobinę lepszy

 

Ciepły i dymiący grunt zalatuje siarką

 

Można kupić jajka gotowane na twardo „geotermalnie”, przez zagrzebanie w wulkanicznej glebie. Skorupka od tego czernieje, ale kolor i smak zawartości pozostaje zwyczajny. Te jajka, według legendy, przedłużają życie o siedem lat 😉

 

Tak mogłoby to wyglądać. Ale trudno, nie można mieć wszystkiego.

***

W Japonii, poza tokijskimi drapaczami chmur i zrobotyzowanymi fabrykami, istnieje też wieś.

Kraj jest ciasny, bo jego większość pokrywają niestabilne geologicznie wzgórza, niemożliwe do zagospodarowania

 

Ogromnie utrudnia to rolnictwo. Maleńkie poletka, wciskane gdzie popadnie, mają niską wydajność. Przeciętne gospodarstwo ma tylko 3,1 hektara (w Polsce ponad 11). Czy mówiłem już, że nie powinniśmy czuć kompleksów?

 

Pola ryżowe z Fuji w tle

 

W sklepie japoński ryż kosztuje aż ponad 3$/kg, a import oclony jest stawką sięgającą 800% (z przyczyn kulturowych rząd chce utrzymać krajową uprawę – fajnie, ale przez to 125 mln ludzi przepłaca kilkaset procent za podstawowe wyżywienie). Ceny dodatkowo pompuje napływ turystów, dochodzący ostatnio do 30 mln osób rocznie – ryżu zaczyna więc brakować, bo krajowa podaż już się nie zwiększy, a import jest sztucznie blokowany.

W pejzażu wiejskim dominuje ciasnota

 

Większe podwórka to rzadkość

 

Ktoś koneseruje małe ciężarówki

 

FamilyMart (oraz SevenEleven) to japońskie Żabki

 

Również na wsi popularne są kei-cars (łatwo rozpoznawalne po żółtych tablicach rejestracyjnych). Uwagę zwracają prymitywne instalacje elektryczne.

 

Takie podobno łatwiej naprawiać po trzęsieniach ziemi, ale… to znów leczy nasze kompleksy 🙂

 

Autostrady, jak to w górach, są wąskie i kręte, dlatego podróżuje się powoli: na płaskim odcinku Narita-Tokio widziałem dynamiczne limity do 120 km/h, w górzystym interiorze zazwyczaj 80 lub 100. Kierowcy jeżdżą 10-20 szybciej, bo policja prawie nie ściga mniejszych przekroczeń, a fotoradary reagują dopiero na +29 km/h poza autostradami i aż +39 km/h na nich (z mocy prawa – bo dopiero tyle stanowi przestępstwo, a japońskiemu państwu wolno fotografować tylko obywateli podejrzanych o przestępstwo).

W takich warunkach legalna 80-tka (plus ewentualne 20) nie jest wielką nadgorliwością

 

Luźniejsze odcinki zdarzają się rzadko

 

Gdzieniegdzie widać pozostałości japońskiej potęgi przemysłowej, w większości już przeniesionej na azjatycki kontynent…

 

…a przy wielkich zakładach i centrach handlowych również wielkie parkingi – bo innego wyjścia nie ma.

 

Miasto to inny świat, ale i tu istnieją autostrady

 

Korek na wyjeździe z Tokio

 

Przyjechała pomoc drogowa – czyżby wypadek?

 

Nie – ktoś tylko złapał gumę. W Japonii nie ma, że sami sobie zmienimy koło: musi być procedura i akcja ratunkowa z płonącymi racami. Jeszcze gorzej przy kolizji: nawet najdrobniejsza stłuczka wymaga przyjazdu policji i agenta ubezpieczeniowego, co trwa nieraz wiele godzin. Mimo wyjątkowej uczciwości ludzi na wszystko trzeba wystawić urzędowy papier.

 

***

Zorganizowane wycieczki korzystają z międzynarodowych hoteli, ale jeden raz, w Atami niedaleko Fuji, spaliśmy w tradycyjnej japońskiej gospodzie, tzw. ryokanie. Niektóre ryokany działają nieprzerwanie od VIII wieku!! Nasz akurat nie, ale wszystkie warunki spełniał.

Japończycy korzystają z ryokanów, by uciec od codziennej gonitwy do narodowych tradycji. Na wejściu przebierają się w yukatę – nieformalny domowy strój unisex, przypominający szlafrok. Chodzą tak na posiłki, do tradycyjnych łaźni o-furo, a nawet śpią jak w piżamie. Wypożyczenie yukaty jest w cenie pokoju, więc skorzystaliśmy.

 

Pokoje japońskim zwyczajem wykłada się matami ze słomy ryżowej i trawy igusa, zwanymi tatami. Tatami, o standardowych wymiarach 0,9 x 1,8 metra (niezmiennych od ponad tysiąca lat), służą jako oficjalna jednostka powierzchni pomieszczeń – dlatego każda ściana w kraju mierzy wielokrotność 90 cm. Po tatami chodzi się wyłącznie w pantoflach, czekających na gości przy progu – wchodzenie w butach to wielkie faux-pas.

 

W pokojach stoją niskie stoliki do picia herbaty i poduszki zamiast krzeseł. Drzwi nie otwierają się, a przesuwają.

 

Szyby zastępuje papier ryżowy – choć dziś to już tylko stylowy dodatek, uzupełniający nowoczesne okna. Szkła kiedyś nie było, a trzeba wiedzieć, że ogrzewania wnętrz do dziś w Japonii prawie nie znają (poza mroźną wyspą Hokkaido i hotelami dla obcokrajowców, gdzie używa się przenośnych grzejników). Wprawdzie w większości kraju temperatury rzadko spadają poniżej +5ºC, ale i to jest mało przyjemne.

 

Posłania rozkłada się wprost na tatami

 

Tradycyjna kolacja kaiseki – złożona z wielu malutkich dań i konsumowana w yukatach. Do japońskiej kuchni jeszcze oczywiście wrócę.

 

Japońskie spłuczki toaletowe na wodę po myciu rąk to jedna z internetowych legend, którą udało się potwierdzić – choć tylko w tym jednym miejscu

 

Jeśli mowa o toaletach: WSZYSTKIE, jakie odwiedzaliśmy – publiczne czy hotelowe – miały podgrzewane deski i zaawansowany panel sterowania (rzadko opisany po angielsku). Przycisk Privacy włącza głośny dźwięk płynącej wody, zagłuszający wszelkie odgłosy. 

 

W większych przybytkach publicznych tablica pokazuje wyposażenie i zajętość każdej kabiny. Są też czerwone strzałki dla zagubionych. Bez procedury ani rusz!!

 

***

Kolejnym przystankiem było Kyoto – dawna stolica, poniekąd odpowiednik Krakowa: miasto historyczne, niezniszczone wojną i mocno konserwatywne. Nie ma tam drapaczy chmur ani korporacji (z wyjątkiem siedziby Nintendo), jest za to dużo tradycyjnego rzemiosła, dawne pałace cesarza i szogunów, wiele ważnych świątyń i zabytkowa dzielnica Gion, będąca matecznikiem gejsz.

Na ulicach pełno pań w tradycyjnych kimonach (widok rzadki w innych rejonach)…

 

Kimono ma też wersję męską – mniej ozdobną, choć bez osobnej nazwy

 

Z wypożyczalni kimon często korzystają turyści. Pani ze zdjęcia zdejmuje buty, bo wchodzi na maty tatami.

 

Zwiedzanie regionu Kyoto zaczęliśmy od miasteczka Nara: pierwszej stałej stolicy Japonii, z lat 710–740 i 745–784. Coś jak nasze Gniezno, tyle że zachowane kompletniej.

W centrum spacerują setki jeleni (według legendy bóg Takemikazuchi przybył tu na jeleniu, dlatego aż do epoki Meiji krzywdzenie jelenia karano śmiercią). Z czasem zwierzaki nauczyły się „po japońsku” kłaniać ludziom, żebrząc o jedzenie. Najczęściej czekają przy restauracjach i straganach sprzedających ciasteczka ryżowe. Turyści to uwielbiają, ale trzeba uważać, bo to wciąż dzikie zwierzęta – rogate i czasem nieobliczalne.

 

Chram Kasuga-taisha postawił potężny ród Fujiwara, który dzięki intrygom i strategicznym ożenkom przez kilkaset lat dominował na dworze cesarskim i faktycznie rządził Japonią. Żelazne punkty już kojarzycie: bramę tori, aleję z setkami kamiennych latarni (szczególnie znany punkt tego miejsca), źródło do rytualnych obmyć, beczki sake.

 

Buddyjska świątynia Tōdai-ji jest największym drewnianym budynkiem świata: mierzy 57 x 48 x 50 m, a kiedyś obok stały jeszcze dwie siedmiopiętrowe pagody wysokości 100 m (również drewniane). Kompleks pochodzi z VIII wieku, jego obecny kształt – w większości z XVI.

Brama ze Strażnikami Początku i Końca

 

Główny gmach z 15-metrowym, brązowym posągiem Wielkiego Buddy

 

Szintoiści przed modlitwą wrzucają monetę, buddyści palą ofiarne kadzidła (głównie sproszkowane drewno sandałowe). Tak, to często ci sami ludzie – jak wiemy, w niczym to nie przeszkadza.

 

W samym Kyoto najpiękniejszą budowlą jest tzw. Złoty Pawilon – XIV-wieczna pagoda zbudowana dla relikwii Buddy. Oryginał przetrwał dziejowe burze, lecz w 1950r. został podpalony przez chorego psychicznie kandydata na mnicha. Gmach odbudowano po pięciu latach.

Złoty Pawilon stoi w ogrodzie typu japońskiego – wyglądającym naturalnie, ale w istocie zaaranżowanym w najdrobniejszym szczególe. Tu żaden kamyk nie leży przypadkowo, a każda gałązka jest regularnie przycinana. Co kilka kroków podziwia się zupełnie inny widok.

 

Pokażę jeszcze jedną świątynię Kyoto, Kiyomizu-dera – założoną w VIII wieku, ale wielokrotnie przebudowywaną i rekonstruowaną

 

Kolejny punkt to zamek Nijō – zbudowany przez ród Tokugawa, piastujący funkcję szoguna w latach 1603–1867. Tokugawowie faktycznie rządzili Japonią aż do zniesienia szogunatu w ramach reform cesarza Mutsushito (Meiji).

Japońskie zamki wyglądają inaczej niż nasze: są niższe i w dużej części drewniane (prócz dolnych partii murów, wygładzonych i lekko pochylonych dla utrudnienia wspinaczki). Jednak podstawowe, instynktowne zasady fortyfikowania – jak budowanie na wzgórzach czy otaczanie fosą – obowiązują i tu.

 

Wejście do pałacu niższego, używanego w czasach pokoju

 

Wnętrza raczej skromne, jak na siedzibę władcy. Głównym materiałem pozostaje drewno, w oknach papier ryżowy (już bez szyb izolujących od zimna, choć bardziej dokuczliwy jest brak klimatyzacji). Ważną funkcję pełni „słowicza podłoga” – celowo złożona ze skrzypiących desek, by utrudnić działanie spiskowcom i skrytobójcom.

 

Scenka z samurajami kłaniającymi się szogunowi na matach tatami. Wyposażenie i wzornictwo pozostaje proste.

 

W centrum warowni stoi mocniejszy zamek wewnętrzny, na wypadek dłuższego oblężenia

 

Jednak nawet tu nie zabrakło miejsca na piękne ogrody spacerowo-medytacyjne

 

Innego rodzaju atrakcją Kyoto jest rozrywkowa dzielnica Gion. Ale to nie to, co myślicie: Kyoto jest miastem kultury i tradycji, więc w Gion znajdziemy tradycyjną, drewnianą architekturę, tradycyjny teatr, tradycyjne restauracje i herbaciarnie, a przede wszystkim tzw. okiye, czyli domy gejsz.

Wśród gaijin pokutuje czasem herezja utożsamiająca gejsze z prostytutkami. To pokłosie lat powojennych, kiedy znudzeni amerykańscy żołnierze masowo korzystali z płatnej miłości, chętnie wybierając panie przebrane za gejsze, jako egzotyczną ciekawostkę. W rzeczywistości zawód gejszy jest bardzo prestiżowy (kiedyś stereotypowym marzeniem każdego japońskiego urzędnika było „zostać ministrem i poślubić gejszę”), a polega na zabawianiu klientów śpiewem, grą na tradycyjnych instrumentach, recytowaniem poezji i konwersacją na wysokim poziomie. Przygotowanie zawodowe obejmuje perfekcyjną znajomość japońskiej etykiety, kultury wyższej oraz mistrzostwo w cha-do – tradycyjnym ceremoniale parzenia herbaty. Właśnie w herbaciarniach, zwanych ochaya, gejsze spotykają się z klientami.

Czy zawierają przy tym bliższe znajomości? Owszem, zdarza się: taki wybranek nazywa się patronem gejszy i tradycyjnie powinien otrzymać… odcięty fragment jej małego palca – by inni klienci wiedzieli, że ta jest już zajęta (krążą wprawdzie makabryczne plotki o gejszach dogadujących się z grabarzami, by złapać kilku patronów, ale my tutaj plotek nie rozsiewamy).

W czasie wojny Kyoto uniknęło bombardowań, ponieważ… było jednym z potencjalnych celów bomby atomowej (obok miast Kokura, Hiroszima i Nagasaki). Amerykanie chcieli je zachować nietknięte, by lepiej zbadać skutki wybuchu. Gdy jednak nadszedł czas, prezydent Roosevelt zabronił niszczenia Kyoto z powodu wartości historyczno-kulturowej, więc stare dzielnice – np. Gion – zachowały kilkusetletnią zabudowę drewnianą.

 

WTEM !!

To właśnie dwie gejsze: młoda adeptka zwana w dialekcie Kyoto maiko (na różowo) i seniorka geiko (na złoto), prawdopodobnie udające się popołudniem do herbaciarni, czyli po prostu do pracy (po wielogodzinnym przygotowaniu fryzury, makijażu i stroju). Wbrew pozorom widok to nieczęsty, nawet w Gion, bo gejsze unikają oczu gawiedzi i wolą wsiadać do taksówek w bocznych, prywatnych przejściach.

 

To właśnie owe taksówki: czerwona Toyota Comfort i nowsza, czarna Toyota JPN Taxi. Te dwa modele tworzą na oko 99% japońskiego parku taksówkowego. Wrócę do nich w drugiej części wpisu.

 

My też zaliczyliśmy ceremonię parzenia sproszkowanej zielonej herbaty matcha. Bez gejsz, za to z Mistrzynią, której szkolenie trwa aż cztery lata!!

W cztery lata można ukończyć ze dwa kierunki studiów. ale japońskie cha-do („droga herbaty” – czyli sztuka, sposób postępowania) to nie przelewki: samo prawidłowe składanie czerwonej serwetki oglądaliśmy z pięć razy, a i tak nie umieliśmy go powtórzyć. Trudno, urodziliśmy się gaijin i gaijin pozostaniemy…

 

C.D.N.

Wszystkie wykorzystane fotografie są pracami własnymi lub mojej żony

Jeśli podobał Ci się artykuł – możesz rozważyć postawienie mi symbolicznej kawy (bez wpływu na dostępność treści bloga, przeszłych i przyszłych  – one są i zawsze będą całkowicie darmowe i całkowicie niekomercyjne)