TA, CO SIĘ LUBI POWTARZAĆ: “DESARROLLO” ZNACZY “ROZWÓJ”

SzK Opublikowany w23/11/2023 Opublikowany w TA, CO SIĘ LUBI POWTARZAĆ Tagged with Fiat, Hiszpania, Seat, Włochy

Desarrollo znaczy po hiszpańsku “rozwój”. Ale to słowo ma jeszcze drugie, kontekstowe znaczenie – chodzi o epokę błyskawicznego wzrostu gospodarczego i podnoszenia poziomu życia w Hiszpanii lat 60-tych i wczesnych 70-tych.

O powojennym boomie gospodarczym pisałem już wielokrotnie. Na poziomie globalnym trwał on od końca lat 40-tych do pierwszego kryzysu naftowego z 1973r., a jego głównymi czynnikami były postęp techniczny, przyrost naturalny i bardzo wysoki poziom inwestycji, które dzięki szerokim swobodom gospodarczym opłacały się i przynosiły obfite plony w całym zachodnim świecie. Tyle że Hiszpania w tamtej specyficznej epoce do “zachodniego świata” nie należała.

Mówiąc o “Zachodzie” mamy zwykle na myśli USA i ich sojuszników, praktykujących demokrację i ekonomiczną wolność. W powojennej Hiszpanii rządził natomiast generał Francisco Franco – zwycięzca wojny domowej 1936-39, przez niektórych szufladkowany jako faszysta, a w istocie będący po prostu klasycznym dyktatorem, bez konkretnego programu poza trzymaniem kraju i społeczeństwa pod własnym butem. Franco deklarował się jako antykomunista, kiedy komuniści chcieli go zniszczyć, ale pokonawszy ich militarnie zrealizował wiele ich postulatów – np. zlikwidował wolne rynki kapitałowe i wprowadził szeroko zakrojone planowanie gospodarcze. Z drugiej strony jego oficjalna ideologia forsowała nacjonalizm i centralizm (z zakazem używania języków regionalnych, jak baskijski, kataloński czy galicyjski), silnie dyskryminowała kobiety (które nie mogły np. zeznawać w sądzie, a nawet posiadać rachunku bankowego bez zgody i pełnomocnictwa męża lub ojca!!), dawała też mocną pozycję Kościołowi katolickiemu. Franco pozostawał jednak pragmatyczny: nie trzymał się ślepo żadnych dogmatów, poza dogmatem własnej władzy. Gdy było trzeba, ustępował przed żądaniami tłumu i dostosowywał się do aktualnych prądów, o ile mogło to złagodzić opór ludności. Dlatego też w 1966r. zluzował cenzurę mediów (choć bezpośrednia krytyka władzy pozostała przestępstwem), a siedem lat wcześniej silnie zliberalizował gospodarkę – pozwolił ludziom dorabiać się, by uspokoić ich nastroje.

Właśnie przez tę swoistą “elastyczność” Franco nie stracił władzy aż do własnej śmierci w 1975r. Rozumiał, że ludzie nie pójdą umierać za samą zamianę świń u żłobu, jeśli pozwoli się im pracować i żyć na przyzwoitym poziomie. I to właśnie zrobił, w połowie swojej “kadencji” – dokładnie w 1959r.

Hiszpania nie brała udziału w II wojnie światowej, ale wcześniejsza wojna domowa zrujnowała ją całkowicie. Z powodu gospodarczego zacofania odbudowa postępowała bardzo powoli, a związana z tym irytacja społeczeństwa stwarzała ryzyko rozruchów. Należało więc przeprowadzić udawaną zmianę warty i w miejsce partyjnego betonu – starych towarzyszy broni z lat 30-tych – wprowadzić do resortów gospodarczych ludzi kreowanych na “technokratów” (choć faktycznie również pochodzących z aparatu frankistowskiego, w tym z organizacji Opus Dei). Ci wynegocjowali pokaźne kredyty w Banku Światowym i Międzynarodowym Funduszu Walutowym, obiecując wolnorynkowe reformy, które też faktycznie przeprowadzili, z bardzo pozytywnym skutkiem (dokładnie zresztą tak samo jak rządy polskie po 1989r.). Rozpoczęło się piętnastolecie Desarrollo, znane jako “drugi frankizm” lub “frankizm rozwojowy”.

Powojenna Hiszpania była ekonomicznym zaściankiem Europy: wegetującym głównie na rolnictwie, prawie pozbawionym infrastruktury i izolowanym międzynarodowo, z powodu wizerunku sojusznika i naśladowcy hitleryzmu. W 1942r., w celu stworzenia krajowego przemysłu, Franco powołał państwową agendę pod nazwą INI (Instituto Nacional de Industria), ale rezultaty jej działań były mizerne. Decyzje były motywowane politycznie (faworyzowały sektor wojskowy) i realizowane bardzo nieefektywnie, a skupienie wytwórczości w rękach państwa, nie troszczącego się o rentowność, blokowało rozwój sektora prywatnego, a więc budowę dobrobytu.

Scenka z hiszpańskiej drogi z 1960r.

Foto: public domain

Po 1959r. zmieniło się to diametralnie: opracowany przez “technokratów” Narodowy Plan Stabilizacji zakładał otwarcie gospodarki na świat, drastyczną redukcję wydatków państwowych i podatków, zakaz finansowania budżetu przez bank centralny (czytaj: dodruku pieniędzy) oraz likwidację ograniczeń przedsiębiorczości. Zagraniczne kredyty zainwestowano w infrastrukturę, wprowadzono też bolesne dla ludności, ale tymczasowo konieczne środki antyinflacyjne, jak zamrożenie płac i dewaluacja waluty o prawie 50%. Zagranica, widząc realny zwrot, złagodziła izolację Hiszpanii: poszerzyły się więc możliwości importu, eksportu i kooperacji z europejskimi firmami, ponadto Hiszpanie zaczęli masowo wyjeżdżać do pracy w RFN i Wielkiej Brytanii, a cudzoziemcy – przyjeżdżać jako turyści.

Rezultaty były natychmiastowe: w 1958r. krótkoterminowe zadłużenie zagraniczne hiszpańskiego budżetu przekraczało rezerwy walutowe o dwa miliony dolarów, a w 1960r. – rezerwy przekroczyły zobowiązania o aż pół miliarda. Inflacja w dwa lata spadła z 12,6 do 2,4%. Pomiędzy 1959-74r. średni roczny wzrost gospodarczy osiągnął 6,5% i był jednym najwyższych w świecie. Z końcem lat 60-tych sami emigranci przekazywali do kraju 18% jego wpływów dewizowych, a turystyka generowała prawie 10% PKB. Zagraniczne inwestycje – głównie z USA, ale też Szwajcarii, RFN i Francji – wyniosły w tym czasie ponad 7,5 miliarda dolarów, a co ważniejsze, sprowadziły do kraju nowoczesne technologie i kadry szkolące hiszpańskich pracowników. Poziom życia, po chwilowym, gwałtownym pogorszeniu wskutek zamrożenia płac i osłabienia waluty, do 1974r. osiągnął 3/4 średniej EWG, co w przypadku najbiedniejszego (obok Portugalii) kraju Europy Zachodniej, który swój boom opóźnił o całą dekadę, można uznać za prawdziwy cud.

Jedną z lokomotyw rozwoju był przemysł samochodowy, który w latach 1958-72 zwiększał swe obroty przeciętnie o niewiarygodne 21,7% rocznie. Tak jak w RFN symbolem gospodarczego cudu został Volkswagen “Garbus”, tak w Hiszpanii półtorej dekady Desarrollo uosabiał go SEAT 600. Do 1973r. powstał on w 797.319 egz.

ŹRÓDŁO

***

W tym momencie odrobinę zaprzeczę całemu wstępowi, bo największy hiszpański producent samochodów – SEAT S.A. – powstał już 9 maju 1950r., a produkcję rozpoczął 13 listopada 1953r., czyli jeszcze za czasów “pierwszego”, czy też “twardego” frankizmu. Tyle że produkcja była wtedy niska, głównie na potrzeby instytucji państwowych, przedsiębiorstw taksówkowych i kadry kierowniczej. Z kopyta ruszyła dopiero po reformach – gdy gospodarka nabrała rozpędu, a z taśmy zaczął zjeżdżać niedrogi SEAT 600.

SEAT to skrót od Sociedad Española de Automóviles de Turismo. Firma powstała jako spółka, w której 51% udziałów posiadał państwowy instytut INI, 42% konsorcjum sześciu hiszpańskich banków, a 7% – koncern Fiata, jak zawsze żywo zainteresowany układami z autorytarnymi reżimami. W Hiszpanii Włosi nie zainwestowali ani grosza, a tylko przekazali licencję i wyszkolili kadry, inkasując w zamian 7% zysków. Zostali wybrani jako oczywisty partner, ponieważ mieli podobne warunki naturalne i drogowe, a jeszcze niedługo wcześniej – również polityczne. Pomagała też bliskość kulturowa i geograficzna. Ze względów logistycznych fabrykę ulokowano w Zona Franca – wolnocłowej strefie portu w Barcelonie. Łatwe połączenie morskie z Genuą i brak biurokracji celnej tym razem przeważyły nad polityką, preferującą inwestycje w zacofanym centrum Hiszpanii: tę decyzję krytykowano jako pogłębiającą regionalne dysproporcje rozwojowe, ale to ona stworzyła realne szanse na rentowność. Inny impuls dały rządowe przywileje: mimo wolnorynkowego zwrotu w polityce SEAT, jako “przedsiębiorstwo strategiczne”, wciąż dostawał zwolnienia z ceł i podatków.

Pierwszym prezesem SEATa został José Ortiz-Echagüe, prawdziwy człowiek renesansu: urodzony w 1886r., z wykształcenia inżynier wojskowy, z zamiłowania artysta-malarz i wybitny fotograf, a z praktyki – szambelan króla Alfonsa XIII, pilot balonów i samolotów (od 1911r., z hiszpańską licencją nr 3), a także inżynier (innowator w dziedzinie techniki fotograficznej) i biznesmen (założyciel lotniczej fabryki C.A.S.A.). Ortiz-Echagüe kierował SEATem do 1967r., ale do śmierci w 1980r. pozostał prezesem honorowym.

ŹRÓDŁO

Firma zaczęła działalność od małoskalowego montowania Fiata 1400, szybko podejmując samodzielną produkcję komponentów. Potem przerzuciła się na inne modele włoskie, opracowując czasem ich własne, praktyczniejsze wersje z podkreśleniem “narodowego” charakteru, co dobrze wpisywało się w ideologię frankizmu. Nazwa SEAT została zresztą wybrana właśnie ze względu na fonetyczne i graficzne podobieństwo do słowa Fiat, przy bardziej hiszpańskim brzmieniu.

Foto: Sigismund von Dobschütz, Licencja CC

***

Pierwszym SEATem był model 1400 – dokładny odpowiednik Fiata 1400, czyli sedana klasy średniej, który w tamtych realiach uchodził za luksusową limuzynę.

Luksusowa limuzyna mierzyła 4.240 x 1.655 mm i była napędzana 1,4-litrowym silnikiem OHV o mocy 44 KM, dającym prędkość 120 km/h. Zaprezentowany w 1950r. model miał nowoczesną konstrukcję – w tym między innymi pierwszą u Fiata karoserię samonośną.

Foto: Jmcastano

Foto: Z. Patera, https://auta5p.eu/

Początkowo zakład w Zona Franca składał do pięciu samochodów dziennie, wysyłając je głównie odbiorcom państwowym i firmom taksówkowym. W pierwszym roku powstało 2.114 sztuk, ale później, do 1960r. – 30.990 egz. kosmetycznie zmienionej wersji 1400A, z silnikiem wzmocnionym do 50 KM. Już w 1954r. fabryka osiągnęła aż 93% udziału części krajowych, jednak taki poziom nie powtórzył się już nigdy później (współczesne Seaty mają około 75% części hiszpańskich).

W 1957r. ukazała się wersja 1400B: lekko restylizowana, z dwukolorowym malowaniem, modnym szybkościomierzem paskowym, charakterystycznym, centralnym reflektorem przeciwmgielnym w grillu i opcjonalnym silnikiem 58-konnym (1400B Especial, rozwijający 135 km/h). Ten model produkowano też jako kombi, ambulans czy przedłużoną limuzynę dla dostojników. W latach 1956-59 powstało 17.053 sztuk.

TA, CO SIĘ LUBI POWTARZAĆ: “DESARROLLO” ZNACZY “ROZWÓJ”

***

***

***

***

***

***

***

***

31 Comments on “TA, CO SIĘ LUBI POWTARZAĆ: “DESARROLLO” ZNACZY “ROZWÓJ””